30.10.2018 tarihli Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi (“Kanun Teklifi”) Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu tarafından 09.11.2018 tarihinde karara bağlandı ve TBMM Başkanlığı’na sunuldu.
Kanun Teklifi’nin 25, 26, 27 ve 28. maddesi 26.11.1996 tarih ve 4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun’un (“4207 Sayılı Kanun”) bazı hükümlerini değiştirmekte ve tütün piyasasına ilişkin yeni düzenlemeler getirmektedir.
Düzenleme ile Öne Çıkan Hususlar
Kanun teklifindeki düzenlemeler ile 4207 Sayılı Kanun’da yapılması planlanan değişiklikler özetle şu şekildedir:
- Televizyonda yayınlanan programlar, filmler, diziler, müzik klipleri ve reklam ile tanıtım filmlerinin yanı sıra sinema ve tiyatrolarda gösterilen eserlerde, internet, topluma açık olan sosyal medya ve benzeri ortamlarda tütün ürünlerinin kullanılması ve görüntülerine yer verilmesi yasaklanmaktadır.
- Sağlık, eğitim ve öğretim, kültür ve spor hizmeti verilen yerlere ilaveten bunların yerleşkelerinde (ör. üniversite kampüsü) tütün ve tütün ürünü satışı yapılamayacaktır.
- Tütün ve tütün ürünü satış noktalarında tütün ürünlerinin kapalı dolaplarda, kişilerin ulaşamayacağı ve göremeyeceği şekilde satışa sunulması gerekmektedir.
- Her türlü tütün ürünü paketleri ile nargile şişelerinin üzerine bu paket ve şişelerin en geniş iki yüzünün her birine alanlarının yüzde seksen beşinden az olmamak üzere özel çerçeve içinde tütün ürünlerinin zararlarını belirten resimli ve Türkçe yazılı uyarılar veya mesajlar konulacaktır.
- Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri; markanın yazım şekli, yazı karakteri, punto boyutu, paket üzerindeki konumu, paketlerin rengi, diğer yazı, ibare ve şekiller dahil olmak üzere aynı şekilde tasarlanmış düz ve standart paket biçiminde piyasaya arz edilecektir. Bu kurallar birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutuları için de geçerli olacaktır.
- Marka paketin sadece bir yüzeyine ve bu yüzeyin yüzde beşini aşmayacak şekilde yazılacaktır. Paketlerin üzerine markanın logosu, simgesi veya sair işaretleri konulamayacaktır. Bu kurallar birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutuları için de geçerli olacaktır.
- İşbu düzenlemelere aykırı davrananlar bakımından ağır idari para cezaları ve yaptırımlar ön görülmektedir.
- Tek tip olarak tasarlanmış düz ve standart paketlere ilişkin tüm hususlar Bakanlığının uygun görüşü alınarak Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan yönetmelikte kanunun yürürlüğe girdiği tarihten bir ay içinde düzenlenecektir.
- Yine ilgili hükmün yürürlüğe girdiği tarihten önce Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri ilgili hüküm yürürlüğe girdikten sonraki yedi ay içerisinde yukarıdaki düzenlemelerle uyumlu hale getirilecektir.
Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi Kapsamı
Kanun Teklifi’nin 25. maddesi ile 4207 Sayılı Kanun’un 3. maddesinin 6. fıkrası aşağıdaki şekilde değiştirerek televizyonda yayınlanan programlar, filmler, diziler, müzik klipleri ve reklam ile tanıtım filmlerinin yanı sıra sinema salonlarında gösterilen filmler ve reklamlar ile tiyatro oyunlarında sergilenen eserlerde ve internet ile topluma açık sosyal medya ve benzeri ortamlarda da tütün ürünü kullanılması veya görüntüsünün kullanılması yasaklanmaktadır.
“Televizyonda yayınlanan programlarda, filmlerde, dizilerde, müzik kliplerinde, reklam ve tanıtım filmlerinde, sinema ve tiyatrolarda gösterilen eserlerde, internet, topluma açık olan sosyal medya ve benzeri ortamlardatütün ürünleri kullanılamaz, görüntülerine yer verilemez.”
Kanun Teklifi’nin aynı maddesi ile sağlık, eğitim ve öğretim, kültür ve spor hizmeti verilen yerlere ilave olarak üniversite kampüs alanları içinde bulunan işletmelerin de tütün ve tütün ürünlerinin satışa sunumunu gerçekleştiremeyeceği hükme bağlanmıştır.
Öte yandan aynı düzenlemeyle 4207 Sayılı Kanun’un 3. maddesinin 13. fıkrası da kapsamlı bir şekilde değiştirilmiştir.Yeni düzenlemeye göre: “Tütün ürünleri, kişilerin doğrudan ulaşacağı ve göreceği şekilde satışa arz edilemez. Bu ürünlerin işletme içinden ve dışından görünmeyecek şekilde renk, şekil ve ebatları Sağlık Bakanlığının uygun görüşü alınarak Tarım ve Orman Bakanlığında belirlenen kapalı dolaplarda satışa sunulması zorunludur.”
Kanun Teklifi’nin 26. maddesiyle 4207 Sayılı Kanunun 4. maddesinin 3. fıkrasının 1. cümlesi değiştirilmiş ve Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri paketleri ile tabanı hariç nargile şişelerinin üzerine, en geniş iki yüzünden her birine, bu yüzlerin alanlarının yüzde altmış beşinden az olmamak üzere özel çerçeve içinde konulması gereken tütün ürünlerinin zararlarını belirten resimli ve Türkçe yazılı uyarıların veya mesajların artık paketlerin ve nargile şişelerinin tabanları hariç en geniş iki yüzünün alanlarının yüzde seksen beşinden az olmamak üzere konulması gerektiği hükme bağlanmıştır. Aynı fıkraya aşağıdaki cümleler de eklenerek düzenleme 3. madde ile uyumlu hale getirilmiştir.
“Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri; markanın yazım şekli, yazı karakteri, punto boyutu, paket üzerindeki konumu, paketlerin rengi, diğer yazı, ibare ve şekiller dahil olmak üzere aynı şekilde tasarlanmış düz ve standart paket biçiminde piyasaya arz edilir. Marka paketin sadece bir yüzeyine ve bu yüzeyin yüzde beşini aşmayacak şekilde yazılır. Paketlerin üzerine markanın logosu, simgesi veya sair işaretleri konulamaz. Bu kurallar birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutuları için de geçerlidir.”
Kanun Teklifi’nin 27. maddesi ile 4207 Sayılı Kanun’un 5’inci maddesinin mülga sekizinci fıkrası aşağıdaki şekilde yeniden düzenlenmiştir. Bu düzenlemeyle 4207 Sayılı Kanun’un 3. maddesinin 13. fıkrasına yani tütün ürünlerinin kişilerin doğrudan ulaşacağı göreceği şekilde satışı yasağına aykırı davranılması halinde uygulanacak idari para cezası alt ve üst sınırı belirtilmiştir: “3’üncü maddenin on üçüncü fıkrasındaki yasaklara aykırı hareket edenler, mahalli mülki amir tarafından beş bin Türk Lirasından yirmi bin Türk Lirasına kadar idari para cezası ile cezalandırılır.”
Kanun Teklifi’nin 27. maddesi ile aynı zamanda 5. maddenin 16. fıkrasına işletmelere uygulanacak olan kapatma cezaları hakkında bazı yeni eklemeler yapılmış ve hüküm aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir: “Bu maddedeki cezaları gerektiren fiillerin bir yıllık dönemde tekerrürü hâlinde idari para cezası bir kat; ikinci tekerrürü hâlinde iki kat artırılarak verilir. Aynı dönemdeki üçüncü tekerrürde de iş yeri on günden bir aya kadar kapatılır. Kapatma cezasından sonra aynı dönem içinde tekrarlayan ihlallerde ise, her defasında işletmeye yirmi günden bir aya kadar kapatma cezası verilir. Alt ve üst sınırları belirlenen idari para cezalarının miktarı, işletmenin büyüklüğü, ihlalin gerçekleştiği yer itibarıyla ihlalin etki derecesi ve niteliği ile ağırlığı gibi ölçütlere göre takdir edilir.”
Son olarak 4207 Sayılı Kanun’a geçici 5. madde eklenmiştir:
“Geçici Madde 5 – (1) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce Türkiye’de üretilen veya ithal edilen tütün ürünleri, yedi ay içinde 4 üncü maddenin üçüncü fıkrasına uygun hale getirilir.
(2) 4 üncü maddenin beşinci fıkrasında öngörülen yönetmelik bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir ay içinde çıkarılır.”
Düzenlemelerin Gerekçesi
Anılan düzenlemenin gerekçesinde; sosyo-demografik dönüşümün, hızla gelişen teknolojinin, sürekli değişen ve artan sosyal ihtiyaçların ve taleplerin, her sistemin sürekli olarak revizyonunu ve iyileştirilmesini gerekli kıldığından ve idarenin fonksiyonlarından biri olan kontrol aşamasında elde edilen sonuçlara göre sistemde gereken düzeltme ve değişikliklerin yapılmasının elzem olduğundan bahisle tütün ürünlerinin, markanın ve ambalajın cezp edici özellikleri ortadan kaldırılarak tek tip olarak tasarlanmış düz ve standart paket biçiminde piyasaya arz edilmesi ve kapalı dolaplarda, kişilerin doğrudan ulaşamayacağı ve göremeyeceği şekilde satışa sunulması hususunda düzenleme yapıldığı ifade edilmektedir.
Değerlendirmeler
Söz konusu kanun teklifiyle geçtiğimiz yıllarda İngiltere, Fransa, Norveç, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde uygulanmaya başlanan sigara ve tütün ürünlerinde tek tip paketlemeye (plain packaging) geçilmesi planlanmaktadır. Her ne kadar ayrıntıları Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanacak yönetmelikle belirlenecek olsa da tek tip paketleme ile sigara markalarına ilişkin logosal kullanımlar ve her türlü dikkat çekici renk kullanımı sınırlandırılmakta ve yasaklanmakta; marka olarak ise yalnızca standart kelime markalarının kullanımına izin verilmektedir. Öte yandan bu halde dahi marka, paketin sadece bir yüzeyine ve bu yüzeyin yüzde 5′ini aşmayacak şekilde yazılacaktır. Aynı husus birden fazla paketi bir arada bulunduran tütün ürünleri kutuları için de geçerli olup, tütün ürünleri paketleri ile nargile şişelerinin üzerine, zararlarını belirten resimli ve Türkçe yazılı uyarı ve mesajların konulacağı alan yüzde altmış beşten yüzde seksen beşe çıkarılmaktadır. Tek tip paketleme detaylarına ilişkin hususlara ise Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından ilgili madde hükmünün yürürlük tarihinden itibaren bir ay içerisinde çıkarılması planlanan uygulama yönetmeliği ile yer verilecektir. Önceden üretilen ya da ithal edilen tütün ürünlerinin ise kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte yedi ay içerisinde yukarıdaki hususlarla uyarlı hale getirilmesi planlanmaktadır.
Kanun Teklifi ile birlikte tütün ve tütün ürünü satış noktalarında (tekel bayii, market, büfe ve benzeri noktalarda) tütün ürünlerinin kapalı dolaplarda, kişilerin ulaşamayacağı ve göremeyeceği şekilde satışa sunulması gerekmektedir.
Ayrıca düzenlemeyle sinema ve tiyatrolarda gösterilen eserlerde, internet, topluma açık olan sosyal medya ve benzeri ortamlarda da tütün ürünlerinin kullanılması ve görüntülerine yer verilmesinin yasaklanması da Kanun Teklifi ile getirilen önemli değişikliklerden biridir. Önceki düzenlemede sayılan halleri mevcut düzenleme kapsamında değerlendirilmediğinden bu husus da açıklığa kavuşturulmuştur.
Önümüzdeki günlerde TBMM gündemine taşınarak kanunlaşması beklenen düzenlemeler ile tütün piyasası bakımından kapsamlı değişiklikler öngörülmektedir. Öte yandan tütün ürünlerine ilişkin kullanımların ve görsellere ilişkin yasakların sinema ve tiyatro eserleri ile sosyal medya gibi mecralara taşınmasınınsa tartışmalara neden olacağı düşünülmektedir.
PDF indir