Bu yazımızda, 2019 yılında yolsuzlukla mücadele ve uyum konularında Türkiye’yi ilgilendiren ulusal ve uluslararası gelişmeleri inceleyeceğiz.
AB-Türkiye İlişkilerinde Son İlerleme Raporu
Avrupa Komisyonu, AB Genişleme Politikasına İlişkin 2019 Bilgilendirmesi kapsamında 2019 Türkiye Raporu’nu yayınladı.[1] Yolsuzlukla mücadele konusundaki eksiklikler ve tavsiyeler de raporda dikkat çekilen noktalar arasında yerini aldı. Avrupa Komisyonu, Türkiye’de yolsuzlukla mücadeleden sorumlu bağımsız ve merkezi bir otoritenin ve ihtisaslaşmış bir kovuşturma mekanizmasının bulunmamasını önemli bir eksiklik olarak nitelendirirken, kapatılan kolluk birimlerinin yerine koordinasyon sağlayamayan birimlerin getirilmiş olmasının yolsuzlukla etkin mücadelenin önünde bir engel oluşturduğunu belirtti. Ek olarak raporda, kamuoyu tarafından yakından takip edilen yolsuzluk davalarının soruşturma ve kovuşturma aşamalarında yürütmenin usule aykırı müdahalesinin gündeme gelebildiği ve kamu görevlileri hakkında soruşturmaya başlanması için idari amirlerinden izin alınması zorunluluğunun kamu görevlileri için haksız bir hukuki koruma sağladığı da ifade edildi. Komisyon ayrıca, yolsuzlukla mücadele alanında verilen cezaların caydırıcı nitelikte olmadığı ve bazı suçlar için sanıkların hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasından faydalanabildiği tespitinde bulundu.
OECD İstanbul Merkez Ofisi ve Yolsuzlukla Mücadele
Türkiye ve OECD arasında İstanbul’da bir Merkez kurulmasına yönelik 31 Mayıs 2018 tarihinde imzalanmış olan Mutabakat Zaptı’nın onaylanmasına dair kanun, 30 Ekim 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.[2] Mutabakat’ın amaçlar maddesinde, merkezin araştırmalar yaparak çeşitli konularda politika belirlenmesi ve uygulanması için kapasite inşa edilmesinde görev alacağı ayrıca bölgesel programlar için de bir merkez vazifesi göreceği ifade ediliyor. Merkezin yoğunlaşacağı politika alanları arasında rekabetçilik, girişimcilik, ticaret, kamu yönetişimi, yatırım, inovasyon, beşeri sermayenin ve altyapının geliştirilmesi, bağlantılılık ve yeşil büyüme konuları yer alıyor. Bu gelişmenin 2020 yılında Türkiye’nin OECD ve komşu ülkeleriyle olan ilişkilerine önemli bir katkıda bulunması beklenirken öte yandan 2019, OECD’nin yolsuzlukla mücadele alanında Türkiye’ye uyarı gönderdiği bir yıl oldu.[3] Yabancı kamu görevlilerine rüşvet verilmesiyle mücadele kapsamında tüzel kişilere yönelik yaptırımların etkili, orantılı ve caydırıcı olmadığı ve son 16 yılda Türkiye’de yurtdışı rüşvet konusunda verilmiş tek bir mahkumiyet kararı bile bulunmadığı gerekçeleriyle OECD Mart ayında bir açıklama yaparak bu konuda somut bir adım atılmaması halinde 2020’de Ankara’ya üst düzey bir heyet göndereceğini ifade etti. Türkiye, 1 Ekim 2019’da OECD’nin vermiş olduğu her bir tavsiye başlığı altında attığı adımları açıklayan bir rapor[4] sundu; ancak OECD’nin konu hakkında nasıl bir değerlendirme yapacağı belirsizliğini koruyor.
Aralık Ayında Mali Eylem Görev Gücü (“FATF”) Raporu Yayınlandı
FATF’in yayınladığı Karşılıklı Değerlendirme Raporu’nda[5] Türkiye’nin terörizm ve kitlesel imha silahlarının yaygınlaşması suçlarından kaynaklanan malvarlıklarının dondurulması için gerekli önlemleri alması gerektiği, aksi halde gri listeye eklenebileceği uyarısı yapıldı. Rapor, 11 etkinlik kriterinden oluşan listede 9 kriter bakımından Türkiye’nin “önemli” ya da “temel” iyileşmeler sağlaması gerektiğine dikkat çekti. Ayrıca FATF, Türkiye’deki kolluk güçlerinin yoğun bir şekilde 15 Temmuz darbe girişimine ilişkin finansal suçlara odaklandığını ancak bunun dışındaki suçlardan kaynaklanan kara paranın aklanmasıyla mücadele konusunda zayıf kaldığı tespitinde bulundu.
Yargı Reformu Paketi Kapsamında Getirilen Yeni Muhakeme Usulleri
Geçtiğimiz yıl boyunca, Yargı Reformu Paketi hararetli tartışmalara konu oldu. Paketin uygulanması kapsamında atılan ilk adım olarak 7188 sayılı Kanun, ceza yargılama usulünde bazı önemli yenilikleri beraberinde getirdi. Yapılan diğer değişikliklerin yanı sıra Türk ceza yargısı sistemi iki yeni yargılama usulüyle tanışmış oldu: “Seri Muhakeme Usulü” ve “Basit Yargılama Usulü”. Seri muhakeme usulü ancak maddede sayılan katalog suçlar için ve şüphelinin müdafii huzurunda bu muhakeme usulüne rıza göstermesi halinde uygulama bulacak olup söz konusu usulün ayrıntılarına ilişkin “Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme Yönetmeliği” 1 Ocak 2020 tarihinde yürürlüğe girdi. Basit yargılama usulü ise adli para cezası ve/veya üst sınırı 2 yıl hapis cezasını gerektiren suçlarda uygulanabilecek. Belirtilen iki yargılama usulü hakkında daha fazla bilgi için bakınız: https://gun.av.tr/tr/goruslerimiz/makaleler/yargi-reformu-paketinin-getirdigi-bazi-yeni-duzenlemeler .
2019’da Yurtdışı Yolsuzluk Faaliyetleri Yasası (“FCPA”) Uygulamaları
Yabancı yolsuzluk olayları açısından sınır ötesi yetkileri olan başka ülkeler ve otoriteler bulunmakla birlikte, Amerikan Sermaye Piyasası Kurulu (SEC) ve Adalet Bakanlığı (DOJ) geçen sene FCPA soruşturmaları kapsamında bir rekora imza attı. FCPA hükümlerini ihlal ettiği iddiasıyla haklarında soruşturma açılan şirketler, otoritelerle yaptıkları uzlaşmalar uyarınca 2019 yılında toplam 2,9 milyar dolarlık ödeme yapmaya mahkum edildi. Bir on yılı arkamızda bırakırken geriye dönüp baktığımızda, geçtiğimiz on yıldaki ortalama uzlaşma bedelinin bir önceki on yılın ortalamasının çok üzerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıca ödenen tutar baz alınarak hazırlanan en büyük 10 FCPA soruşturması listesine[6] geçtiğimiz yıl iki yeni şirket (1 milyar doların üzerindeki ödemesiyle Ericsson[7] ve 850 milyon dolarlık ödemesiyle MTS[8]) girdi. Son olarak, 2019 yılında sonuçlanan Microsoft[9] ve Fresenius[10] soruşturmaları, Türkiye’de gerçekleştirilen işlemlerle ilgili yolsuzluk iddiaları içermesi bakımından dikkat çekmektedir.