Çevrimiçi Kullanımda Basın Hakları – Güncel Gelişmeler
Dijital teknolojiler, pek çok alanı olduğu gibi basılı yayın sektörünü de etkilemeye ve dönüştürmeye devam etmektedir. Bu kapsamda Dijital Tek Pazar Telif Hakları Direktifi (“Direktif”), Avrupa Birliği (“AB”) tarafından dijital çağın beraberinde getirdiği yeni zorlukları daha etkin bir şekilde aşmak üzere telif hakkı yasalarını iyileştirmek amacıyla kabul edilmiştir.
Konuya dair geçtiğimiz yıllardaki yazılarımızda[1] da aktardığımız üzere Direktif, içerik yaratıcılarının ürettikleri içeriğin çevrim içi kullanılması için lisans sözleşmesi yapma hakkı ve adil ücret hakkı konularında düzenlemeler barındırmakta ve çeşitli tartışmalara konu olmaktadır. Nitekim AB üye ülkeleri gelinen güncel durum itibariyle ulusal hukuklarında gerekli düzenlemeleri yapmışlardır.[2] Ancak Direktif ’in kabulünden bu yana geçen 5 yıl içinde, AB genelinde yeknesak bir bakış açısı ve uygulamanın oturtulmasının zaman alacak bir süreç olduğu anlaşılmaktadır. Bunun yanı sıra Avustralya[3] ve Kanada[4] gibi ülkeler de, dijital telif düzenlemeleri bakımından yasalaştırma çalışmaları yaparak internet ortamındaki kullanımlar bakımından teknoloji şirketlerinin ancak hak sahiplerine gerekli ödemeleri yaparak kullanım gerçekleştirebileceği bir sistem işletmektedir. Yasal düzenlemelere ilişkin durum bu yönde seyretmekle birlikte uygulamada ise sektördeki aktörlerin hak sahipleri ile müzakereler gerçekleştirmeye devam ettiği görülmüştür.[5] Nitekim yapılan araştırmalara göre[6], Google'ın medya yayıncılarının içeriklerini kullanarak yaptığı bilgi aramalarından elde ettiği toplam reklam geliri 21 milyar ABD doları olup, Meta’nın ABD'deki reklam gelirlerinin yaklaşık 3,8 milyar ABD dolarının Facebook’ta yer alan haber içerikleri üzerinden elde edildiği tahmin edilmektedir.
Ancak bu müzakereler her zaman olumlu sonuçlanmamakta ve bazı ülkelerde Google ya da Meta gibi şirketlere para cezası verilebilmektedir. Örneğin, Fransa Rekabet Kurumu, Google’a, basın haklarına ilişkin daha önceki tarihte verdiği taahhütlere uymadığı gerekçesiyle 250 milyon Avro para cezası kesmiştir. Bu ceza, Fransa’nın Direktif uyarınca 2019'da kabul ettiği ve basın sektörüyle dijital platformlar arasında dengeli bir değer paylaşımı sağlamayı amaçlayan ulusal yasasına ilişkin verdiği dört yıl içindeki dördüncü karar olup verilen toplam ceza tutarları 750 milyon Avro civarlarını bulmuştur.[7]
Direktif’in nasıl uygulanacağı konusunda henüz ortak bir anlayış bulunmamakla birlikte, Avrupa Birliği Adalet Divanı nezdinde Direktif’in yorumlanmasına ilişkin derdest davalar bulunmaktadır. Bu davalar arasında, telif hakkı kullanım sözleşmelerine ilişkin ONB ve Diğerleri[8], çevrimiçi yayın platformlarında eser sahipleri ve icracı sanatçıların adil ücretlendirilmesini ele alan Streamz ve Diğerleri[9] ve 17. maddenin kapsamını tartışan Austro-Mechana[10] dikkat çekmektedir.
Öte yandan, yapay zeka alanındaki gelişmeler de haber ajansları ve gazeteciler ile yapay zeka şirketleri arasında içerik sahipliği ve telif hakları konularında bir kısım uyuşmazlıkları beraberinde getirmektedir. Nitekim yapay zekâ algoritmalarını eğitmek için kullanılan veriler genellikle büyük miktarda metin, haber ve içeriği içermektedir, dolayısıyla bu içeriklerin telif hakları konusunda çeşitli uyuşmazlıklar söz konusu olmaktadır. Örneğin New York Times gazetesi, içeriklerinin izinsiz kullanılarak telif haklarının ihlal edildiği gerekçesi ile OpenAI ve Microsoft şirketleri aleyhine dava açmıştır.[11] İlgili yapay zekâ şirketlerinin ise eğitim verisi olarak kullandıkları bu verilerin adil kullanım kapsamında sayılması gerekeceği yönünde savunmalarda bulundukları görülmekteyse de burada nasıl bir değerlendirme gerçekleştirilmesi gerekeceği mahkemelerin bu türden davalarda verecekleri kararlar ile netleşebilecektir.
Türkiye’de de mevcut telif hakkı düzenlemelerinin çağın ihtiyaçlarına cevap veremediği ve dijital mecralarda telif haklarını düzenleyecek şekilde bir yasalaşma çalışmasına ihtiyaç duyulduğu sıkça dile getirilmektedir. Bu konularda henüz nihai bir yasalaşma sürecine gidememiş olsa da, Dijital Telif Yasası adı altından yayıncıların içeriklerinin dijital platformlarda kullanımından kaynaklanan telif haklarına ilişkin taslak mevzuat çalışmaları hızla devam etmektedir.[12] TBMM Dijital Mecralar Komisyonu (“Komisyon”) "Dijital Telif Yasası" üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Genel Müdürlüğü, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anadolu Ajansı ve diğer paydaşlarla görüşmelerin sürdüğünü belirtmektedir. Nitekim geçtiğimiz yıl içerisinde Komisyon Google yetkilileri ile de bir araya ve gelmiş dijital telif gündemini birlikte ele almıştır[13]. Komisyon Başkanı, taslak çalışma bakımından hazırlıkların tamamlandığını ve konunun meclis gündemine taşınmaya hazır bir hale geldiğini belirtmekle[14] ilgili yasa bakımından somut adımlar atılacağına işaret etmektedir.
[1] https://gun.av.tr/insights/articles/publishing-rights-in-online-use ve https://gun.av.tr/insights/articles/publishing-rights-in-online-use-recent-developments
[2] https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/NIM/?uri=CELEX:32019L0790 https://eurovision.communia-association.org/
[3]https://www.aph.gov.au/Parliamentary_Business/Committees/House/Communications/Regionalnewspapers/Report/Section?id=committees%2Freportrep%2F024888%2F79305
[4] https://www.canada.ca/en/radio-television-telecommunications/news/2024/10/crtc-approves-googles-application-and-paves-way-for-annual-100-million-contribution-to-canadian-news-organizations.html ve
[5] https://blog.google/around-the-globe/google-europe/google-licenses-content-from-news-publishers-under-the-eu-copyright-directive/
[6] https://ipdcolumbia.org/wp-content/uploads/2024/08/Paying-for-News-What-Google-and-Meta-Owe-US-Publishers-%E2%80%94-Draft-Working-Paper.pdf
[7] https://www.autoritedelaconcurrence.fr/en/article/related-rights-autorite-fines-google-eu250-million ve https://competitionlawblog.kluwercompetitionlaw.com/2024/04/18/google-and-the-french-neighbouring-rights-saga-the-french-competition-authority-pulls-out-all-the-stops-to-force-google-to-better-remunerate-press-publishers-and-agencies/
[8] https://curia.europa.eu/juris/documents.jsf?num=C-575/23
[9]https://curia.europa.eu/juris/fiche.jsf?id=C%3B663%3B24%3BRP%3B1%3BP%3B1%3BC2024%2F0663%2FP&nat=or&mat=or&pcs=Oor&jur=C%2CT%2CF&num=C-663%252F24&for=&jge=&dates=&language=en&pro=&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&oqp=&td=%3BALL&avg=&lgrec=en&lg=&cid=4648466
[10] https://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?num=C-579/24&language=en
[11]https://nytco-assets.nytimes.com/2023/12/NYT_Complaint_Dec2023.pdf ve https://www.wired.com/story/new-york-times-openai-erased-potential-lawsuit-evidence/
[12]https://www.aa.com.tr/tr/politika/meclis-dijital-telif-icin-icerik-ureticileriyle-googlei-bir-araya-getirecek/3074351 ve https://www.aa.com.tr/tr/politika/tbmm-dijital-mecralar-komisyonu-disney-yetkililerini-dinledi/3407458
[13] https://www.cnnturk.com/video/turkiye/dijital-telif-yasasi-yenilenecek-mi-2107403
[14] https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_tutanaklari.goruntule?pTutanakId=3280
bu içeriği 04 Mart 2025 tarihinde yayınlamıştır.