Dijital Yazı Tiplerinin Telif ve Tasarım Hukuku Bakımından Korunması

Dijital yazı tipleri, modern tasarım ve dijital iletişimin temel unsurlarından biri olarak estetik ve işlevselliği bir araya getirir. Bir dijital yazı tipi, bilgisayar ortamında nasıl görüneceğini tanımlayan kodlardan oluşmaktadır[1]. Bu kodlar, yazı tiplerinin dijital ortamda oluşturulmasını ve kullanılmasını sağlar. Bilgisayar yazılımı olarak ifade edilen yazı tiplerinin fikri mülkiyet hukuku şemsiyesinde korunup korunamayacağı çeşitli tartışmalara konu olmuştur. Bu yazıda, Türk hukukunda henüz hakkında yazılmış bir karar olmamakla birlikte Fikri ve Sınai Mülkiyet Kanunu (“FSEK”) ve Sınai Mülkiyet Kanunu (“SMK”) bakımından yazı tiplerinin telif ve tasarım hukuku bakımından nasıl korunabileceğine değinilmiştir.

Dijital Yazı Tiplerinin Telif Hukuku Bakımından Korunması

Yazı tiplerinin telif hakkı ile korunabilmesi, özellikle yazı tipi tasarımının yaratıcı bir sürece dayanması, eser sahibinin hususiyetini ve özgünlük barındırması halinde gündeme gelir. FSEK madde 2, bilgisayar programlarının birer ilim ve edebiyat eseri olduğunu açıkça belirtir. Bu bağlamda, yazı tiplerini oluşturan kod blokları, bir bilgisayar programı niteliğinde değerlendirilebilir ve telif hakkı ile koruma altına alınabilir. Hatta yazı tiplerinin lisans alınarak kullanımının altında yatan sebep de budur. Türk hukuku bakımından bugüne kadar herhangi bir değerlendirme yapılmamışsa da Amerika Birleşik Devletleri ve Çin mahkemeleri nezdinde yazı tiplerinin korunmasına ilişkin kararlara bakıldığında bilgisayar programı ile ifade edilen yazı tiplerinin telif hukuku bakımından korunabileceği açıkça belirtilmiştir.

Dijital yazı tiplerinin bilgisayar programları olarak telif hakkı çerçevesinde korunacağı değerlendirmesi, farklı ülkelerde yargı kararlarına konu olmuştur. ABD Kaliforniya Kuzey Bölgesi Bölge Mahkemesi’nin (“ABD Mahkemesi”) önüne gelen ve tüm dünyada telif hakları bakımından ilgi ile karşılanan Adobe Systems Inc. v. Southern Software Inc. kararında[2], Adobe Systems Inc.’e ait “UTOPIA” yazı tipini kullanmaya yarayan bilgisayar yazılımı, boyutları değiştirilerek ve “VERACITY” yazı tipi adı altında izinsiz şekilde kopyalanarak kullanılmaya başlanmıştır[3]. ABD Mahkemesi, yazı tiplerini oluşturan bilgisayar programının izinsiz kullanımını ve yazı tipleri üzerindeki değişiklikleri, dolayısıyla bilgisayar programında yapılan değişiklikleri telif hakkı ihlali olarak değerlendirmiştir. Zira, yazı tiplerini oluşturan ve kullanımını sağlayan programın bir bilgisayar programı olduğu, bu bilgisayar programının yaratımında hususiyetin bulunduğu ve telif hukuku kapsamında korunması gerektiği belirtilmiştir.

Benzer şekilde Çin’de görülen Founder Electronics Co Ltd v. Blizzard Entertainment[4] davasında, Çin Yüksek Mahkemesi, uyuşmazlığa konu dijital yazı tipinin bir bilgisayar programı olduğunu ve bu nedenle telif korumasından yararlanması gerektiğini vurgulamıştır.

Bu bağlamda, hem ABD’de hem de Çin’de verilen mahkeme kararları, dijital yazı tiplerinin bilgisayar programı olarak nitelendirilmesi ve bu kapsamda telif hakkı korumasından yararlanması gerektiği yönünde ortak bir yaklaşımı ortaya koymaktadır. Bu durum, dijital yazı tiplerinin fikri mülkiyet hukuku çerçevesinde korunması konusunda uluslararası ölçekte bir bilinç oluştuğunu göstermektedir.

Dijital yazı tiplerinin ilim ve edebiyat eseri olarak nitelendirilmesinin yanında, yazı tiplerinin FSEK madde 4 kapsamında kaligrafi eser olarak da nitelendirilebileceği kanaatinizdeyiz. Zira kaligrafi, yazı karakterleri üzerinde yapılan bir sanat türü olup, yazı karakterlerinin ahenkli ve uyumlu şekilde kullanılmasını amaç edinmektedir. Bu nedenle, harflerin boyu özel olarak ayarlanır, harfler simetrik şekilde düzenlenir ve harfler arasındaki boşluklar orantılı olarak düzenlenir[5]. Örneğin, Şerif yazı tipinde, yani her harf ve sembolde daha büyük vuruşların sonuna eklenen küçük çizgilere veya vuruşlara sahip yazı tipinde harfler arasında belirli boşluklar, harflerin yükseklikleri, harflerin sonundaki çizgiler önem arz etmektedir.

Dolayısıyla eğer bir yazı tipi, tasarımında belirgin bir özgünlük ve estetik barındırıyorsa, FSEK kapsamında güzel sanat eseri olarak telif korumasından yararlanabilir. Örneğin, bir çizgi romanda kullanılan özgün yazı tipleri, hem metin içinde hem de eserin adında kullanıldığında kaligrafi sanatı kapsamında korunabilir.

Dijital Yazı Tiplerinin Tasarım Hukuku Bakımından Korunması

Telif hukukunun yanı sıra yazı tiplerinin tasarım hukuku çerçevesinde korunması da söz konusu olabilmektedir. SMK madde 55/2, tipografik karakterleri, yani grafik tasarım teknikleri kullanılarak okunaklı ve dikkat çekici biçime getirmek için kullanılan yazı karakterleri yeni ve ayırt edici ise tasarım hukuku kapsamında korunabilecektir. Örneği aşağıda farklı tipografide yazı tipleri görülmektedir. Bu şekilde yeni ve ayırt edici yazı tiplerinin tipografik karakter olarak SMK madde 55/2 çerçevesinde korunabileceği de değerlendirilmektedir.

[6]

Kısacası, dijital yazı tipleri, telif ve tasarım hukuku bakımından çok yönlü bir fikri mülkiyet korumasına konu olabilecek önemli yaratımlar arasında yer almaktadır. Hem uluslararası mahkeme kararları hem de Türk hukukunun genel prensipleri çerçevesinde, yazı tiplerinin telif ve tasarım korumasından yararlanabileceği görülmektedir. Dijitalleşmenin hızla ilerlediği günümüzde, yazı tiplerinin fikri mülkiyet koruması çerçevesinde ele alınması, hukuki ve ticari açıdan giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Bu kapsamda dijital yazı tiplerine ilişkin gelişmelerin yakından takip edilmesinin ülkemizde olabilecek muhtemel uyuşmazlıkların çözümünde de etkili bir yol olacağı kanaatindeyiz.