*Yapay Zeka Yasası 13 Mart 2024 tarihinde Avrupa Parlamentosu üyeleri tarafından onaylandı. Söz konusu yasa telif hakları bakımından doğrudan bir düzenleme içermemekle birlikte, yasanın 53. maddesinde yapay zeka sağlayıcılarına getirilen yükümlülükler ile telif hakları ihlallerinin de önüne geçilmek istendiği görülmektedir.
Bildiğimiz üzere ChatGPT, BERT, LaMDA, DALL-E2 gibi pek çok örneğine rastladığımız ve metin, görüntü, ses gibi verileri işleyerek özgün içerik oluşturmaya imkan tanıyan üretken yapay zeka modelleri günümüzde yaygın olarak kullanılır hale gelmiştir.
Yapay zeka modellerinin yoğun olarak kullanılmaya başlanması ile birlikte alandaki yasal boşluğun doldurulması ihtiyacı daha da güçlenmiştir. Özellikle yapay zeka modellerinden kaynaklanan riskleri önlemek ve yapay zeka sağlayıcılarının yükümlülüklerini belirlemek için etkili bir yasa çalışması yapılması gerekliliği uzunca süre tartışılmıştır.1
Bu husus geçtiğimiz yıllarda Avrupa Parlamentosu’nun gündeminde de önemli bir yer tutmuştur. Avrupa Komisyonu tarafından 2021 yılında tanıtılan ve alanda öncü bir çalışma olan Yapay Zeka Yasa tasarısı ile diğer hususların yanı sıra yapay zeka sağlayıcılarının yükümlülüklerinin çerçevesi çizilmeye başlanmıştır.
Takip eden süreçte tasarı ilgili komite tarafından önerilerle birlikte Avrupa Parlamentosu’na iletilmiş ve Parlamento tarafından 14 Haziran 2023 tarihinde kabul edilmiştir. 09 Aralık 2023 tarihinde ise Parlamento ve Konsey müzakerecileri Yapay Zeka Yasasının son hali üzerinde geçici bir anlaşmaya varmışlardır.2 Nihayetinde, Yapay Zeka Yasası, Avrupa Parlamentosu üyeleri tarafından 523 lehe, 46 aleyhe ve 49 çekimser oy sonucunda 13 Mart 2024 tarihinde onaylanmıştır.3 İlgili yasa kademeli olarak uygulanacak olup, yasanın 2025-2026 yıllarında tamamen uygulanabilir hale gelmesi beklenmektedir.4
Yasa dünya genelinde bu alanda bilinen ilk5 yasal düzenleme olması sebebiyle kanaatimizce büyük öneme sahiptir. Avrupa Birliği (“AB”) içerisinde pazar işleyişini iyileştirmek, insan odaklı ve güvenilir yapay zeka teknolojisinin benimsenmesini teşvik etmek, yapay zeka sistemlerinin zararlı etkilerine karşı sağlık, güvenlik, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve çevrenin korunması da dahil olarak temel hakların üst düzeyde korunmasını sağlamak ve yeniliği desteklemek bu yasanın temel amaçları arasında sayılmıştır.
Peki Yapay Zeka Yasası telif hakları bakımından neler içermektedir?
Belirtmek gerekir ki yapay zeka yasası doğrudan doğruya telif haklarına ilişkin düzenlemeler içermemektedir.
Yasa temelde yapay zeka sistemlerinin AB içinde piyasaya sunulması, hizmete sokulması ve kullanımı için harmonize olmuş kurallar belirlemekte, yapay zeka teknolojilerini çeşitli risk kategorilerine göre sınıflandırmakta, belirli tip yapay zeka uygulamalarını yasaklanmakta ve yüksek riskli yapay zeka sistemleri için özel kurallar ve bu sistemleri işletenler için yükümlülükler getirmektedir.
Yasanın yapay zeka sağlayıcılarının yükümlülüklerini düzenleyen 53. maddesi ise telif hakları ile ilişkilendirilebilecek niteliktedir. Bu kapsamda yapay zeka sağlayıcılarının;
a) eğitim süreçleri de dahil olmak üzere yapay zeka modelinin teknik dokümantasyonunu hazırlamaları, güncel tutmaları ve talep edilmesi halinde bu dokümantasyonu Yapay Zeka Ofisi6’ne ve ulusal yetkili makamlara sunmaları;
b) Genel amaçlı yapay zeka modelini kendi yapay zeka sistemlerine entegre etmeyi planlayan yapay zeka sistem sağlayıcılarına bilgi ve belgeleri hazırlamaları, güncel tutmaları ve erişilebilir kılmaları;
c) Avrupa Birliği telif hakkı yasalarına uygunluğu sağlayacak surette ve Dijital Tek Pazarda Telif Haklarına ve Bağlantılı Haklara İlişkin 2019/790 sayılı Direktif’in metin ve veri madenciliği amaçlarıyla kullanımlara ilişkin olarak haklara getirilen istisna ve sınırlamaları düzenleyen 4(3) maddesi uyarınca, hak sahiplerine kullanımlar bakımından çekince koyarak kullanıma izin vermeme imkanı7sağlamaları;
d) Yapay Zeka Ofisi tarafından sağlanan şablona göre, yapay zeka modelinin eğitimi için kullanılan içerik hakkında yeterince ayrıntılı bir özet hazırlamaları ve kamuya açık hale getirmeleri gerekmektedir.8
Görüleceği üzere ilgili düzenlemelerden özellikle c ve d bendinde aktarılan yükümlülüklerin telif hakları ile bağlantısı bulunduğu görülmekte ve yükümlülükler bir arada değerlendirildiğinde yapay zeka sağlayıcıların mevcut yasal düzenlemeler uyarınca üçüncü tarafların telif haklarına saygılı ve bunları gözeterek hareket edeceği, yapay zekayı eğitirken kullandıkları verileri kamu ile paylaşacakları, hak sahiplerinin ise kullanıma izin vermemek yönünde belirleme yapabilecekleri mekanizmaları9 sağlayacakları bir çerçeve çizilmektedir.
Bu hususların her birinin olası ihlallerin önüne geçmeyi; hak sahiplerine koruma imkanı sağlarken, yapay zeka sağlayıcılarına ise faaliyetleri açısından önceye nazaran daha belirli bir hukuki zemin getirmeyi amaçladığı görülmektedir.
İlgili yasa kapsamında, doğrudan telif hakları ile ilintili olmasa da şeffaflık yükümlülükleri de ele alınmaktadır. Bu doğrultuda 50. maddede getirilen yükümlülükler arasında yapay zekanın doğrudan kişilerle etkileşim kurduğu hallerin kullanıcıya açıkça bildirilmesi, üretilen içeriğin yapay zeka tarafından oluşturulduğunun işaretlenmesi, duygu tanıma biyometrik kategorizasyon gibi işlemler yapabilen sistemler bakımından bu işlemlere maruz kalan kişilerin bu husus hakkında bilgilendirilmesi ve bunun usulüne ve yasalara uygun surette gerçekleştirilmesi, görüntü, ses veya video içeriği üreten veya manipüle eden, derin taklitler oluşturan (deep fake) bir yapay zeka sisteminin kullanıcılarına içeriğin yapay olarak oluşturulduğunun veya manipüle edildiğinin açıklanması gibi hususlara da yer verilmiştir.
Bunlardan özellikle işaretlemeye ilişkin olan sonuncu yükümlülüğün içeriğin yapay zeka ile meydana getirildiği noktasında bilgilendirici/uyarıcı bir fonksiyonu bulunmaktadır. Bu işaretleme fonksiyonun olası uyuşmazlık hallerinde ilgili makamlar da içerik ile ilgili telif hakkı sahipliği iddiaları ve/veya hak ihlali hallerinde bu hususu gözeterek karar oluşturmasına katkı sağlayabileceğini değerlendirmekteyiz.
Sonuç olarak ilgili yasanın, genel olarak yapay zeka teknolojilerinin kullanımı bakımından belirli, şeffaf, üçüncü kişilerin -telif hakları da dahil- haklarına riayet edilen, ve aykırılık hallerini ise yaptırımlara10 bağlamak suretiyle caydırıcı mekanizmalar öngören bir düzenleme olduğunu söylemek mümkündür. Ancak ilgili düzenlemelerin ihtiyaçları karşılamak noktasında ne kadar yeterli olacağı ancak uygulama ile netlik kazanacak olup, alandaki gelişmeler kapsamında yasal düzenlemelerin şekillenmeye devam edeceği şüphesizdir.
İlgili yasanın yapay zeka sistemleri tarafından üretilen çıktıların eser niteliği ve/veya bunlar üzerinde olası telif hakkı sahipliği ve hak ihlali halleri bakımından herhangi bir düzenleme içermemesi karşısında ise bu noktaların aydınlatılması, en azından bu aşamada, yine mahkemelere bırakılmış gibi görünmektedir.
1 https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/regulatory-framework-ai
2 https://artificialintelligenceact.eu/developments/
3 https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240308IPR19015/artificial-intelligence-act-meps-adopt-landmark-law
4 https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2023-0188-AM-808-808_EN.pdf
5 https://www.europarl.europa.eu/topics/en/article/20230601STO93804/eu-ai-act-first-regulation-on-artificial-intelligence
6 https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/ai-office Yapay Zeka Ofisi Avrupa Komisyonu tarafından yapay zeka uzmanlık merkezi olarak ve birlik içinde yeknesak bir yönetim sistemi belirlemek maksadıyla kurulmuştur.
7 https://enterprise.gov.ie/en/consultations/consultations-files/summary-articles-of-directive-eu-2019-790.pdf İlgili düzenleme yasal olarak erişilebilir çalışmaların metin ve veri madenciliği amaçlarıyla çoğaltılması ve ekstraksiyonuna izin verme yükümlülüğü yaratır. Ancak hak sahiplerinin kullanıma izin vermeme durumu söz konusu ise o halde bu istisna uygulama alanı bulmayacaktır. Bu türden çoğaltma eylemlerine metin ve veri madenciliği amaçları için gerektiği sürece devam edilebilecektir.
8 https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2024-0138_EN.html
9 Bu husus doktrinel kaynaklarda “opt-out” yani halihazırda kullanıma izin verilmiş kabul edilen bir halde hak sahibinin yapacağı belirleme ile izin vermediği yönünde iradesini ortaya koyması ve kullanımı yasaklamasını ifade eden mekanizmalara tekabül edecek şekilde yorumlanmaktadır.
10 İlgili yasanın “Yaptırımlar” başlıklı 99. Maddesinde ise, diğer hususların yanı sıra, şeffaflık yükümlülüklerine aykırılık ile yapay zeka sağlayıcıları, yetkilendirilmiş temsilcileri, ithalatçılar, dağıtıcı ve sair her bir aktör bakımından ise yasada tarif edilen belirli yükümlülüklere aykırılık halinde 15 milyon Avro ve ihlali gerçekleştiren bir işletme olması durumunda, hangisi yüksek ise, ya ilgili miktar ya da önceki mali yılın toplam dünya çapındaki yıllık cirosunun %3'üne tekabül eden tutar üzerinden; yanlış, eksik veya yanıltıcı bilgi sağlanması halinde 7,5 milyon Avro ve ihlali gerçekleştiren bir işletme olması durumunda, hangisi yüksek ise, ya ilgili miktar ya da önceki mali yılın toplam dünya çapındaki yıllık cirosunun %1'ine tekabül eden tutar üzerinden idari yaptırım uygulanacağı belirtilmektedir.
IPR Gezgini bu içeriği 24 Nisan 2024 tarihinde yayınlamıştır.