Küresel çapta bir yıldan fazla süredir etkilerini gösteren COVID-19 pandemisi, iş hayatı üzerinde de kaçınılmaz biçimde etkili olmuştur. Süreç boyunca, salgınla mücadele kapsamında iş yerlerinde çeşitli tedbirler alınmıştır. Bu tedbirlerin başında uzaktan çalışma uygulaması gelmektedir. Uzaktan çalışma uygulamasının, salgın sürecinden sonra iş yerlerindeki yeni normal kapsamında da önemini koruyacağı kuşkusuzdur.
Türk İş Kanunu’nda uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile iş yeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisi olarak tanımlanmaktadır. Kanunda, uzaktan çalışmanın usul ve esaslarının, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağının, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanmasının ve diğer hususların ilgili Bakanlık tarafından çıkarılacak bir yönetmelikle belirleneceği ifade edilmektedir.
Bakanlık tarafından bu doğrultuda hazırlanan Uzaktan Çalışma Yönetmeliği (“Yönetmelik”), 10.03.2021 tarihli ve 31419 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik’te özellikle uzaktan çalışmanın mevzuatta belirtilen zorlayıcı nedenlerle işyerinin tamamında veya bir bölümünde uygulanacak olması halinde uzaktan çalışmaya geçiş için işçinin talebi veya onayı aranmayacağı yönündeki düzenleme kayda değer bir gelişme olarak ön plana çıkmaktadır. Bunun haricinde toplamda 14 maddeden oluşan Yönetmelik’te:
- Sözleşmenin şekil ve içeriği,
- Çalışma mekânının düzenlenmesi,
- Malzeme ve iş araçlarının temini ve kullanımı,
- Üretim maliyetlerinin karşılanması,
- Çalışma süresinin belirlenmesi,
- İletişim,
- Verilerin korunması,
- İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tedbirlerin alınması,
- Uzaktan çalışmanın yapılamayacağı işler, ile
- Uzaktan çalışmaya geçiş
düzenlemelerinin yer aldığı görülmektedir.
Bu gelişmelerin yanında, Sosyal Güvenlik Kurumu 02.06.2021 tarihli yazısı ile, Aylık Prim ve Hizmet Belgesine/Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi gönderilmesi sırasında, sigortalının ay içerisinde uzaktan çalışmasının olması halinde çalışma gün sayısına ilave olarak çalışma gün sayısının ne kadarının uzaktan çalışmaya ilişkin olduğunu da belirtmesi gerektiğini ifade etmiştir.
Salgın sürecinde birçok işletmenin gündeminde yer alan ve işyerlerinde alınan tedbirler arasında ön plana çıkan uzaktan çalışma uygulamasının, pandemi sonrasındaki yeni normal kapsamında da uygulama alanı bulması beklenmektedir. Belirtmek gerekir ki, kalıcı olarak uzaktan çalışma uygulamasına geçilmesi, iş sözleşmesinde esaslı bir değişiklik teşkil edecektir. Bu nedenle, zorlayıcı bir neden teşkil eden pandeminin sona ermesinden sonra uzaktan çalışma uygulamasını kalıcı hale getirmek isteyen işverenlerin, iş mevzuatı uyarınca çalışanlarının yazılı rızasını alması ve kanunun aradığı şartları yerine getirmeleri gerekecektir.
Ayrıca, bu süreçte birçok şirketin ofis kaynaklarının kısılmasına yönelik yeni yaklaşımlar geliştirdiği, büyük ofislere duyulan ihtiyaçların gerekliliğini sorguladığı ve özellikle işyerlerindeki kat sayılarının azaltılmasını tercih ettiği; bu kapsamda kira sözleşmelerinin feshedilmesinin değerlendirilmesine yönelik eğilimler sergilediği görülmektedir.
Buna ek olarak, işletmelerin, fiziki işyerlerine ilişkin kira sözleşmelerini feshetmeleri akabinde sanal ofis uygulamalarına yöneldiğini de sıklıkla görmekteyiz. Sanal ofis uygulamaları ülkemizde son senelerde özellikle işletmelerin pazara dahil olma aşamasında yürüttüğü araştırma süreci ile tasfiye aşamalarında tercih ettikleri uygulamalar olarak göze çarparken, ekonomik fiyat avantajları sayesinde uzaktan çalışma uygulaması kapsamında ofis kaynaklarının azaltılmaya çalışıldığı bu yeni normal sürecinde kuşkusuz çok daha yaygın hale gelecektir.
Her ne kadar Vergi Usul Kanunu’nda sanal ofis uygulamasına ilişkin özel bir düzenleme yer almasa da Vergi Daireleri’nin de son dönemde sanal ofis uygulamalarına ilişkin pratik sahibi olduğu görülmektedir.
COVID-19 ile mücadelede küresel çapta en etkili önlemler arasında sayılan uzaktan çalışma uygulamasına, salgın sürecinden sonra iş hayatında daha sık rastlanacağı, birçok şirketin yeni normal kapsamında çalışma düzenini ve kaynaklarını yeniden şekillendireceği değerlendirilmektedir. Bu kapsamda pek çok şirket uzaktan çalışma uygulamasını kalıcı bir hale getirmeye başlamıştır.