Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) 20 Nisan 2023 tarihli ve 32169 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Beslenme beyanlarına ilişkin olarak ise Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği aynı Resmi Gazete’de yayımlandı ve yürürlüğe girdi. Böylelikle gıda ve takviye edici gıdalar için beslenme beyanları ve sağlık beyanlarını düzenleyen Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği yürürlükten kaldırıldı.
Yapılan değişikliklere paralel olarak 26 Nisan 2023 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu (“Kurum”) tarafından Gıda ve Takviye Edici Gıdalarda Sağlık Beyanı Kullanımı Kılavuzu (“Kılavuz”) yayımlanmıştır. 13 Haziran 2023 tarihinde ise Sağlık Beyanı ile Satışa Sunulan Ürünlerin Sağlık Beyanları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmış olup son tüketiciye arz edilen ürünlerin sağlık beyanı denetimlerine ilişkin usul ve esasları düzenleyen Sağlık Beyanı Denetimi Hakkında Yönetmelik yürürlüğe girmiştir.
Beslenme beyanları bakımından yapılan değişiklikler, temel olarak beslenme beyanlarına ilişkin düzenlemelerin sağlık beyanlarına ilişkin düzenlemelerden ayrı bir yönetmelik kapsamına alınması şeklinde olup beslenme beyanlarının tabi olduğu hukuki rejimde esaslı bir değişiklik yapılmamıştır. Türk Gıda Kodeksi Beslenme Beyanları Yönetmeliği Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülmeye devam edecektir.
Sağlık beyanları bakımından yapılan yeni düzenlemeler ise esaslı değişiklikler getirmiştir. Değişiklikler öncesinde mülga yönetmelik tarafından Tarım ve Orman Bakanlığına tanınan yönetmeliği yürütme yetkisi, Kurum’a devredilmiş ve yürürlükten kaldırılan sistemde sağlık beyanlarının kullanılması için Kurum’dan izin alma ve bildirim şartları kaldırılarak Yönetmelik ve Kılavuz hükümlerine uygun olması halinde sağlık beyanlarının kullanılabilmesi mümkün kılınmıştır. Denetimler ve idari yaptırımlar konusunda da yetkili merci Kurum olarak belirlenmiştir.
Takviye edici gıdalara ilişkin tanıtımlarda sağlık beyanı kullanılabilmesi için izlenmesi gereken Kurumdan izin alma prosedürünün kaldırılmasıyla Tarım ve Orman Bakanlığınca kayıtlı veya onaylı işletmeler tarafından üretilen veya ithal edilen ve Yönetmelik kapsamına giren gıda ve takviye edici gıdalar için ilgili Kılavuz eklerinde yer alan sağlık beyanlarının, Yönetmelik ve Kılavuzdaki hükümlere uygun olması şartıyla Kuruma izin başvurusu veya bildirim yapılmaksızın kullanılabilmesi mümkün kılınmıştır. Ancak Kurum halk sağlığı açısından gerekli gördüğü durumlarda sağlık beyanı kullanımını sınırlayabilir ve gıda işletmecisinden bilgi ve belge talep edebilir. Kılavuz eklerinde yer alan sağlık beyanları, halk sağlığı açısından gerekli görüldüğü durumlarda Kurum tarafından tekrar değerlendirilebilir ve değerlendirme sonucuna göre sağlık beyanında değişiklik yapılabilir, sağlık beyanı kullanımı askıya alınabilir veya iptal edilebilir.
Yönetmelik hükümlerine aykırı sağlık beyanı kullanılması halinde Kurum, ürünün piyasaya arzını durdurma, toplama, toplatma, imha iş ve işlemlerini yapma yetkisine sahiptir. Yine Kurum, mevzuata aykırı sağlık beyanı kullanılarak yapılan ürün tanıtım faaliyetlerinin durdurulması, tanıtım içeriklerinin kaldırılması, internet sitelerine erişim engellenmesi hususlarında diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapma yetkisini de haizdir. Bunun yanı sıra 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu uyarınca idari para cezası ve adli cezalar söz konusu olabilir.
Mevcut düzenlemeler uyarınca; gıda ve takviye edici gıdaların tanıtımında sağlık beyanı kullanılabilmesine ilişkin çoklu bir denetim mekanizması uygulanmaktadır. Kurum’un denetim ve gözetim yetkisinin yanı sıra; Reklam Kurulu anılan reklamlara ilişkin durdurma, reklam verenlere idari para cezası, uyarı yaptırımları uygulayabilmektedir. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (“RTÜK”) gıda takviyelerinin reklamlarını denetleme yetkisine sahiptir. Ayrıca 1262 sayılı İspençiyari ve Tıbbi Müstahzarlar Kanunu’nda düzenlenen idari para cezası ve adli cezalar söz konusu olabilmektedir. Bu çoklu denetim mekanizmasından anlaşılacağı üzere, takviye edici gıdalar en sıkı denetime tabi ürün gruplarından birini teşkil etmektedir. Bu nedenle çeşitli kamu kurumları tarafından bu ürünlerin sağlık beyanı ile tanıtımları denetlenmektedir.
Sağlık beyanı kullanımına ilişkin Bakanlık düzeyindeki idari yetkilerin önceki sistemde var olan ikili yapı bertaraf edilerek esasen Kurum’da toplanması son derece isabetli olmakla beraber izin prosedürünün kaldırılmış olması sebebiyle tüketiciyi yanıltıcı ya da rekabeti bozucu nitelikteki sağlık beyanlarının kullanılmasının önüne geçmek adına etkili gözetim ve denetim mekanizmaları geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Ayrıca ürünlerin tanıtımında sağlık beyanlarının kullanımına ilişkin olarak hem Kurum’un hem de Reklam Kurulu ve RTÜK’ün denetim mekanizmasına sahip olduğu gözetilerek sağlık beyanlarının hukuka uygun kullanımının denetlenmesi sağlık beyanı kullanımlarının usul ve esaslarına ilişkin yerleşik bir uygulamanın oluşması bakımından önemli görülmektedir.
Ekonomim.com bu içeriği 23 Haziran 2023 tarihinde yayınlamıştır.